De romantiek
In de romantiek was men meer dan klaar met alle strakke
regels van het classisme en het gebrek aan echt gevoel van het rationalisme. De
romantiek is hierop een sterke tegenreactie: de rede werd een stuk minder
belangrijk, terwijl het gevoel juist weer veel belangrijker werd. De
litteratuur van de romantiek kenmerkt zich door extreme gevoelens en
hartstochten. Tegenwoordig zien wij gevoelens als iets wat uit kan doven. –Ben
je boos? Koel dan maar even af. In de romantiek dacht men echter dat gevoelens
eeuwig konden blijven broeien onder de oppervlakte, het is dan ook het gevoel
wat de mens bestuurt in plaats van het omgekeerde, zie hier de verklaring voor
al die hartstochten. Het sterke gevoel van de romantiek behoudt zich niet
alleen tot liefde, haat, verdriet e.d. maar ook komt in deze tijd de trots op,
trots op het eigen land; het patriottisme.
Het ongebreidelde individualisme is een ander kenmerk van
de romantiek, evenals het verlangen terug naar de natuur te gaan en dat
onbeschaafde lieden boven de geletterden staan, dat de maatschappij in feite
achteruitgang brengt. Ook is de romantiek heel melancholisch, vaak resulterende
in een verlangen naar de dood.
Omdat de romanticus erg ontevreden was met zijn tijd
droomt hij/zij in feite zijn eigen werkelijkheid bij elkaar, hij ziet het niet
echt, maar het is hoe hij het ziet. Door deze ontevredenheid zie je de
romanticus vluchten in allerlei dingen, vaak het verleden, naar betere tijden.
Camera Obscura
Hildebrand,
Nicolaas Beets
De vraag doet zich nu op of de Camera Obscura, die in de
periode van de romantiek geschreven is, namelijk in 1839, een echt voorbeeld is
van romantische literatuur. Om daar maar meteen een antwoord op te geven: nee.
De Camera Obscura van Hildebrand, eigenlijk Nicolaas Beets, is niet
representatief voor de literatuur van de romantiek. Welnu, waarom is dit zo? Of
beter waarom is dit niet zo? In de romantiek is, zoals hierboven uitvoerig
beschreven, het gevoel heel belangrijk, zo belangrijk zelfs dat de personages
in het verhaal zich volledig laten leiden door hun emoties. Vind je dit ook
terug in de Camera Obscura? – Nee. Het is niet zo dat de Camera volledig
ongevoelig is, begrijp me niet verkeerd, het gevoel laat zich echter nooit echt
blijken. Tuurlijk, de familie Stastok heeft een gezellige avond als de visite
even een avondje komt thee drinken ‘Om verder
het avondje te passeren’. En ja, Pieter Stastok wordt verliefd, maar niks
laat zich duidelijk zien. Als Hildebrand de volgende dag nadat hij het
gezelschap bij het theedrinken heeft verbaasd met een gedicht van Victor Hugo
en daarmee het meisje Koosje, waar Pieter verliefd op is, heeft versierd,
opstaat, is Pieter een beetje knorrig van de vorige avond; hij heeft immers
niet gescoord terwijl neef Hildebrand even komt aankakken en het zomaar
hupsakee wel lukt. Terwijl Hildebrand Pieter een beetje zit te plagen brengt
hij hem ook de mogelijkheid op om gezamenlijk te gaan varen met Koosje en een
nicht Christientje. Pieter gaat akkoord, maar blijft eigenlijk zoals hij in het
hele verhaal zal zijn; gematigd enthousiast, evenals Hildebrand die zich
afzijdig houdt. Door deze gematigde gevoelens zie je ook geen ontzettende
overdrijving die je in de romantiek wel tegenkomt; alles blijft vrij vlak. Ook
laten de personages zich niet of amper leiden door hun gevoelens, hartstochten
zijn dus uitgesloten.
Waar past het boek nu dan wel bij? – Het realisme is het
antwoord. Er is een reden dat ik dit boek (nog) niet heb afgevuurd op de andere
kenmerken van de romantiek, zoals het individualisme e.d. Neen, dat komt later
nog wel. Het realisme is een reactie op de romantiek, maar niet een reactie die
gelijk de romantiek met de grond gelijk maakt. Het realisme is een reactie op
de liefelijke, sentimentele en fantastische kant van de romantiek. Nog korter:
Het was een uitspraak van ‘doe eens
normaal man’ tegen de romantische literatuur. ‘Doe eens rustig aan’. Deze gematigdheid zie je ook al heel sterk
terug in de gevoelens van de personages zoals hierboven beschreven staat. Uit
ontevredenheid met de wereld om hen heen zie je ook vaak dat romantici “vluchten”
in de natuur, in het verleden, naar exotische oorden e.d. Het realisme brengt
hier juist het leven van alledag voor in de plaats. Dit gewone leventje wordt vervolgens zo objectief
mogelijk beschreven. Over beschrijven gesproken...daar lusten ze in het
realisme wel pap van, ook Nicolaas Beets laat met zijn Camera Obscura
ongelooflijk lange beschrijvingen zien van alles wat los en vast zit, zo weidt
hij bijna twee pagina’s aan de medereizigers van de koets waarmee het stadje
binnenkomt. Deze personages hebben bijna geen enkele inbreng in het verhaal van
de familie Stastok maar worden toch beschreven. Je ziet in het realisme niet alleen een
beschrijving van het uiterlijk van mensen of van de omgeving, maar je ziet ook
vaak een soort analyse van de mens die beschreven wordt.
‘Pieter was
intussen achter de stoel van Koosje gaan staan roken en werd op deze woorden
bleek. Hij gevoelde dat hij er nooit iemand, laat staan een vrouw, laat staan
de zijne, in, zou, kunnen, doen, lopen.’
Wat ook erg kenmerkend voor het realisme is, is de humor
die erin voorkomt. Het zijn niet zozeer de goede complexe moppen, maar juist de
simpele uitspraken die het hem doen. Zo is meneer Nurks een absoluut voorbeeld
van deze ongegeneerde humor:
‘De violen hielden
met een fikse kras op, en de harpspeelster hief, met een enigsziens schorre
stem, en juist voor de drieëntwintigste maal op die gedenkwaardige morgen, het
toen even zo min als nu nieuwe, maar altijd slepende
Fleu – ve du – Ta – ge!
aan.
`Ba; wat is ze
lelijk als ze zingt, ‘klonk het, dwars door de aandoenlijke woorden der romance
heen, uit de heuse mond van Robertus, wie het zeker nooit in ’t hoofd was
gekomen dat ook een arme vrouw ijdelheid zou kunnen hebben.’
Nu zegt het realisme niet tot ziens aan alle kenmerken
van de romantiek: zo blijven de personages behoorlijk individualistisch,
Hildebrand zelf maakt zelfs een ingetogen indruk. Ook is er sympathiek voor de
simpele mensen, zoals te zien is als Dirk een boerin probeert te vleien.
Toch denk ik dat men tot de conclusie kan komen dat de
Camera Obscura meer een realistisch boek is dan een romantisch boek, het feit
dat het een realistisch boek is neemt echter wel wat dingen van de romantiek
met zich mee.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten